Tuesday 12 December 2017

मोहजाल


प्रियांका एक मध्यमवर्गीय मुलगी उच्च शिक्षणासाठी मुंबईत वनरूम फ्लॅटमध्ये राहणारी. कॉलेज, क्लास नंतर उरलेल्या वेळात विरंगुळा म्हणून तिला चॅटिंगचा नाद लागला. चॅटिंग करता करता राहुलशी तिची ऑनलाइन भेट, मैत्री झाली. म्हणजे त्याने तरी त्याचे नाव राहुल असे सांगितले. पुढे पुढे त्याच्याशी चॅटिंगचे तिला एवढे व्यसन जडले कि ती आपला लॅपटॉप आणि इंटरनेट कनेक्शन कायम ऑन मोडवर ठेवू लागली. तिला जेव्हा वेळ मिळेल तेव्हा ती राहुलशी चॅटींग करत असे. एक दिवस राहुलने तिला चॅट विंडोमध्ये एक लिंक पाठवून त्याचा पर्सनल ऑनलाइन अल्बम बघण्यास सांगितले. अल्बममधील राहुलचे फोटो बघून ती अधिकच प्रभावित झाली. पुढच्या चॅटिंगच्या वेळेस तिने राहुलला समक्ष भेटण्याची इच्छा प्रदर्शित केली. आपण बाहेरगावी जात आहोत असे सांगून राहुलने तिला टाळले. त्या दिवशीपासून तिच्या एक गोष्ट लक्षात आली कि तिचा लॅपटॉप  प्रोसेसिंगसाठी जास्त वेळ घेत आहे. राहुलशी तिचे चॅटिंग चालूच होते पण समक्ष भेटण्याची इच्छा जाहीर केल्यास तो काही करून ते टाळत होता. बऱ्याचदा वेबकॅम ऑन करून ती त्याच्याशी चाट करत असे तो मात्र आपल्या लॅपटॉपचा  वेबकॅम खराब झाला आहे असे सांगत असे. असे पाच सहा महिने लोटले दरम्यान प्रियांकाचा कोर्स पूर्ण झाला तिने नोकरीसाठी अप्लाय करायला सुरुवात केली. एका कंपनी कडून तिला नोकरीसाठी इंटरव्ह्यू कॉल आला.  पूर्ण तयारीनिशी ती इंटरव्ह्यूला हजर झाली. इंटरव्ह्यू घेणारा मध्यम वयीन  व्यक्ती तिच्याकडे विचित्र नजरेने पाहत होता. इंटरव्ह्यू अपेक्षेपेक्षा छान झाला बहुतेक सर्व प्रश्नांची उत्तरं प्रियांकाने बरोबर दिली. आता ही नोकरी आपल्यालाच मिळणार अशी तिला खात्री वाटू लागली. चार दिवस तिने वाट पाहिली. पाचव्या दिवशी तिने त्या कंपनीला फोन करून चौकशी केली. इंटरव्यू घेणाऱ्या व्यक्तीने तिला समक्ष भेटण्यास बोलावले. त्याने तिला जे सांगितले त्यामुळे तिला जबरदस्त धक्का बसला.  कशीतरी ती आपल्या फ्लॅटवर आली. त्या माणसाचे शब्द वारंवार तिच्या डोक्यात घणाघात करत होते. "तु हुशार, स्मार्ट आहेस पण पोर्न साइटस् वर वारंवार  दिसणाऱ्या मुलीला आम्ही नोकरी देऊ शकत नाही".
एक एक संदर्भ तिच्या लक्षात येऊ लागला राहुलचे समक्ष भेटण्यास टाळाटाळ करणे,अशात ऑनलाइन कमीत कमी येणे, तिला पाठवलेले लिंक क्लिक करताच लॅपटॉपचे प्रोसेसिंग स्लो होणे. एक एक धागा जुळत गेला. विचार करून मेंदूचे तुकडे पडायला आले. गुगलवर सर्च केल्यावर तिच्या विचारांना पुष्टी मिळाली. तिने गुगल वर सर्च करून  सायबर सिक्युरिटी कन्सल्टंटचा नंबर मिळवला आणि त्याला भेटायचे ठरवले. दुसऱ्या दिवशी ती सायबर सिक्युरिटी कन्सल्टंटच्या ऑफिसमध्ये आपल्या लॅपटॉपसोबत हजर झाली. त्याने सुमारे अर्धा तास लॅपटॉपचे आणि चाटस् चे  डिटेल्स बघून, आपल्या जवळील अँटी व्हायरस, अँटी स्पायवेअर आणि इतर साँफ्टवेअर वापरून, काही ठोकताळे मांडून तिला सांगितले की राहुलने तिला चॅटिंग करताना जी लिंक पाठवली होती ती त्याच्या ऑनलाइन अल्बमची तर होतीच पण त्याचबरोबर ट्रोजन लिंकही होती ट्रोजन हा व्हायरस सारखाच छुपा प्रोग्रॅम असून  जास्त पॉवरफुल असतो म्हणजे तो तुमच्या लॅपटॉपचा वेबकॅम सुद्धा ऑटोमॅटिकली ऑन करू शकतो. ट्रोजनचं डिटेक्शन अँटीव्हायरस लगेच करतो पण प्रियांकाच्या लॅपटॉपमध्ये अँटीव्हायरस, अँटी स्पायवेअर काहीही नव्हते. प्रियांकाच्या एक एक गोष्ट लक्षात येऊ लागली वनरूम फ्लॅट  त्यात आपला लॅपटॉप इंटरनेट सहित कायम ऑन असणे, राहुल शी वेबकॅम ऑन करून मारलेल्या गप्पा. तिच्या हाता पायातले त्राण गेल्यासारखे झाले. तिचे फोटो आणि तिच्या अॅक्टिव्हिटीज रेकॉर्ड करून त्यांच्याशी फोटो एडिटर वापरून  छेडछाड करून त्याने तिचे  पोर्न फोटोज् आणि  व्हिडिओज्  बनवून तसल्या साइटस् वर अपलोड केले होते. हे फारच धक्कादायक होते. शहर पोलिस सायबर सेलला तिने रीतसर कम्प्लेंट नोंदवली. आज या घटनेला दोन वर्षे झाली पण राहुल   अजूनही पोलिसांना सापडलेला नाही. कारण सायबर क्राईम करणारे  स्वतःचा ट्रेस लागू न देण्याची खबरदारी जरूर घेतात. तेव्हा मित्रमैत्रिणींनो  सावध, सतर्क रहा. अनोळखी लोकांशी कधीही चॅट करू नका. कुठलिही लिंक ओपन करु नका. आणि चांगले इंटरनेट सेक्युरीटी अँटीव्हायरस आपल्या संगणकावर, लॅपटॉप वर जरुर ठेवा.


कविता दातार
Cyber Security Consultant

अकल्पित


माधवीने आणलेल्या गरम चहाचा घोट घेत विजयने आताच आलेले ताजे वर्तमानपत्र उघडले. आज रविवार असल्यामुळे ऑफिसला जाण्याची गडबड नव्हती. माधवी स्वयंपाकघरात पोह्यांसाठी कांदा चिरत होती.

विजय एक बडा सरकारी अधिकारी. रिटायरमेंटला अजून दोन वर्षे बाकी होती. माधवी गृहिणी, पण वर्षभरापासून मुलगी जान्हवी लग्न होऊन अमेरिकेत आणि मुलगा निखिल नोकरी निमित्त  बेंगलोरला असल्यामुळे ती आपला बराचसा  वेळ एका संस्थेच्या समाजकार्यासाठी देत होती.

विजयने पेपरचे पान उलटले आणि तेवढ्यात दारावरची बेल वाजली. त्याने उठून दार उघडले. दारात तीन व्यक्ती उभ्या होत्या. "कोण हवंय आपल्याला?" विजयने विचारले, "मी इन्स्पेक्टर शिंदे, हे आमचे सायबर क्राइम सेल ऑफिसर दीक्षित आणि हे हवालदार कदम" इन्स्पेक्टर शिंदेंनी दोघांकडे निर्देश करत सांगितले. "काय झालंय इन्स्पेक्टर?" प्रश्नांकित चेहरा करुन विजयने विचारले. एव्हाना माधवी बाहेर आली होती. "तुम्हाला आमच्या बरोबर पोलिस स्टेशनला चौकशीसाठी यावे लागेल." इन्स्पेक्टर म्हणाले. "का? काय झाले?" विजयने विचारले.  "दिल्लीच्या एका व्यापाऱ्याच्या डेबिट कार्डचा गैरवापर करून काही परदेशी शॉपिंग साईट्सवरून ऑनलाईन खरेदी करण्यात आली आहे सुमारे साडेचार लाखांची." इन्स्पेक्टरने माहिती दिली. "पण यांत माझा काय संबंध?" विजयला कळत नव्हते की इन्स्पेक्टर हे सगळं  अापल्याला का सांगताहेत. विजय आणि माधवी दोघेही गोंधळलेल्या चेहऱ्याने त्या तिघांकडे आलटून पालटून पाहत होते. "तुम्हाला चौकशीसाठी यावे लागेल कारण यांत तुमच्या वाय फाय नेटवर्कचा वापर केला गेला आहे. आणि हा एरिया आमच्या पोलिस स्टेशनच्या अखत्यारीत येत असल्याने दिल्ली पोलिसांनी ही कम्प्लेंट आम्हाला वर्ग केली आहे." दीक्षितांनी पुस्ती जोडली. विजय आणि माधवी दोघांच्या पायांखालची जमीन सरकल्या सारखी झाली. काय करावं, काय प्रतिक्रिया द्यावी, त्यांना कळेना.  त्याही अवस्थेत विजय माधवीला धीर देत म्हणाला, "मी जाऊन येतो, बघतो काय झाले आहे ते. काळजी करू नकोस." आणि तो त्या तिघांबरोबर बाहेर पडला. थोड्याच वेळात इन्स्पेक्टर शिंदे आणि सायबर सेल ऑफिसर दीक्षित या दोघांसमोर विजय बसला होता.


दीक्षितांनी सांगितल्या प्रमाणे शुक्रवारच्या रात्री एक दीड वाजेच्या सुमारास त्याचे वायफाय नेटवर्क वापरून दिल्लीच्या आलोक शर्मा या व्यापाराच्या डेबिट कार्डचा गैरवापर करून पाच सहा विदेशी शॉपिंग साइट्सवरून ऑनलाइन खरेदी करण्यात आली होती. वायफाय नेटवर्क त्याच्या नावे असल्याने या प्रकाराला तोच नैतिक जबाबदार ठरत होता. "हे कसे शक्य आहे आमच्या घरी फक्त मी आणि माझी पत्नी असे दोघेच असतो आणि रात्री साडेनऊला तर आमची निजानीज झालेली असते. त्या दिवशी आमच्याकडे कोणी सुद्धा आलेले नव्हते, मग... "  "मिस्टर विजय जोशी.." त्याला मध्येच तोडत दीक्षित म्हणाले,  "आम्हाला कळतंय की हे काम तुमचे नाही. " त्यानंतर दीक्षितांनी हा सर्व प्रकार विजयला कळेल अशा सविस्तरपणे समजावून सांगितला.

या प्रकाराला वॉर ड्रायव्हिंग असे म्हणतात. यात सायबर गुन्हेगार कार किंवा कुठलेही वाहन घेऊन रात्री बाहेर पडतात. सोबत लॅपटॉप किंवा कुठलेही स्मार्ट डिव्हाइस ठेवतात. त्यावर एअरक्रॅक सारखे सॉफ्टवेअर आणि वायरलेस अॅडाप्टर, वायफाय पासवर्ड  क्रॅक करण्यासाठी  लावलेले असते. एकदा का स्ट्राँग सिग्नलचे वायफाय नेटवर्क मिळाले आणि त्याचा पासवर्ड क्रॅक झाला, कि ते वायफाय नेटवर्क वापरण्यासाठी उपलब्ध होते. ते वापरून सायबर गुन्हेगारी कारवाया केल्या जातात. हे गुन्हेगार स्वतःचा ट्रेस लागू न देण्यासाठी एक खास प्रकारचे ब्राउझर वापरतात त्यामुळे ते सहजासहजी पकडले जात नाहीत. मात्र ज्याच्या वाय फाय नेटवर्कचा वापर केला गेला असेल ती व्यक्ती संकटात येऊ शकते. विजयच्या केसमध्ये नेमके हेच झाले होते. स्ट्राँग पासवर्ड  आणि फारसे सिक्युर्ड वायफाय नेटवर्क नसल्याने हे घडले होते. बिचाऱ्याची काही चुक नसतांना तो नाहक गोवला गेला होता. थोडीशी बेपर्वाई त्यांच्या अंगलट आली होती. दोन महिने  खटला चालला. विजयवर डेबिट कार्ड च्या गैरवापराचा गुन्हा सिद्ध होऊ शकला नाही पण त्याला वायफाय नेटवर्कच्या बेजबाबदार वापराबद्दल दंडाची मोठी रक्कम भरावी लागली. दरम्यान काही दिवस त्याला नोकरीतून निलंबित राहावे लागले.

मित्र मैत्रिणींनो तुमच्यापैकी बहुतेक जण घरात वायफाय नेटवर्क वापरत असाल तर काही नियम जरूर पाळा, तुमच्या वायफाय नेटवर्क सर्व्हिस इंजिनीअरला सांगून WPA इन्क्रिप्शनचा वापर करा. स्ट्राँग पासवर्ड लावा. शक्यतो रात्री किंवा वायफाय वापरांत  नसल्यास राऊटर बंद करून ठेवा. घरातले नेहमीच्या वापरातले लॅपटॉप, स्मार्ट डिव्हाइसेस फक्त तुमच्या वायफाय नेटवर्कचा वापर करू शकतील, अनोळखी डिव्हायसेस ला वायफाय नेटवर्क स्वीकारणार नाही, अशी सेटिंग सुद्धा तुम्ही करू शकता. तर सावध आणि सजग राहून टेक्नॉलॉजीचा आनंद घ्या.

कविता दातार
सायबर सिक्युरिटी कन्सल्टंट 

मीनू

मीनू




संध्याकाळचे साडेसात वाजले तशी मी लॅपटॉप बंद करून उठले.  अंजूला ऑफिस बंद करण्याच्या आवश्यक त्या सूचना देऊन बाहेर पडणार तेवढ्यात माझा मोबाइल वाजला. 
"हॅलो मावशी, मी मीनू बोलतेय." पलीकडून मीनूचा रडवेला आवाज. "काय गं, काय झाले?" मी थोड्या काळजीनेच विचारले. मीनू माझ्या मैत्रिणीची सुंदर, हुशार मुलगी आणि माझी विद्यार्थिनी. दोन महिन्यांपूर्वीच तिचे लग्न ठरले होते. "तुला भेटायचे आहे, आता लगेच. तू कुठे आहेस?" घायकुतीला येऊन मीनू म्हणाली. "लगेच ये. मी अजून ऑफिसला आहे." असे तिला सांगून मी फोन बंद केला आणि ताटकळत उभ्या असलेल्या अंजूला जायला सांगितले.  पंधराव्या मिनिटाला मिनू माझ्यासमोर बसली होती. डोळे रडून  लाल झाले होते. अजूनही तिचे डोळे सारखे भरून येत होते. आधि मी तिला शांत होऊ दिले. पाणी प्यायला दिले. मग विचारले "काय झालंय मीनू? मला नीट सांगशील का?" उत्तरादाखल तिने तिचा मोबाइल फोन माझ्या पुढ्यात धरला आणि त्यावर एक साइट उघडून तिचे काही आक्षेपार्ह फोटोग्राफ्स मला दाखवत म्हणाली, "बघ मावशी, माझे किती घाणेरडे फोटो या साइटवर अपलोड झाले आहेत." एवढे बोलून ती हमसून रडू लागली. मीनूचे ते अश्लिल, बिभत्स फोटो बघून माझा माझ्या डोळ्यांवर विश्वास बसेना. मी मोबाइल तिच्या हातातून काढून बाजूला ठेवला आणि माझ्या खुर्चीतून उठून तिच्या जवळ गेले. तिच्या पाठीवर मायेने हात फिरवत मी तिला शांत रहाण्यास सांगितले. थोड्याच वेळात स्वतःला सावरत मीनूने सांगायला सुरुवात केली "या फोटोजची लींक मला माझ्या मैत्रिणीने फॉरवर्ड केली. मला कळावे म्हणून. तिच्या नवऱ्याला हे एका पोर्न साइटवर दिसले. अजून असले माझे फोटोज कुठल्या कुठल्या साइट्स वर असतील देवच जाणे. विश्वास ठेव मावशी मी कोणाचे असले फोटोज बघितले सुद्धा नाहीत. मग स्वतःचे काढून घेईन का?" मीनूला रडू आवरत नव्हते. मी हतबुद्ध होऊन तिच्याकडे पहात होते. कुठल्या शब्दांत तिचं सांत्वन करावं, मला कळत नव्हते. थोड्या वेळात मी स्वतःला सावरत म्हटलं "शांत हो मीनू, रडून काहीच होणार नाहीये. या संकटाला कसं तोंड द्यायचं? याचा आपल्याला डोकं शांत ठेवून विचार करायला हवा." "कसं शांत राहू मावशी? हे सगळं माझ्या सासरच्यांना कळलं तर माझं लग्न होऊ शकणार आहे का?" मीनूची शंका रास्त होती. फार वेळ न घालवता भराभर सुत्रं हलवायला हवी  होती. मी लॅपटॉप सुरू केला. तिच्या मैत्रिणीने पाठवलेली लिंक वापरून त्या साइटवर जाउन आधी तिच्या फोटोजचे बारकाईने निरिक्षण केले. फोटोतला मुलीचा चेहरा मीनूचा असला तरी बाकी शरीर दुसर्‍याच कुणा मुलीचे आहे हे तिच्या शरीरावर काढलेल्या टॅटू वरून लक्षात आले. ते फोटो ताबडतोब काढून टाकण्याचे त्या साइटला मी विनंतीवजा इमेल केले. ही सर्व घटना तिच्य‍ा होणार्‍या नवर्‍याला माहित असणं जरुरी होतं. बाहेरुन कळण्यापेक्षा आपणच त्याला सांगायचे असे ठरवून त्याला फोन लावला. फोनवर त्याल‍ा काय घडलंय  ते सविस्तर सांगितलं. तो फारच समंजस वाटला. उलट त्याने मीनूची यांत काहि चूक नाही म्हणून तिने फार मनाला लावून घेउ नये अशी तिची समजूत काढली. दुसर्‍या दिवशी सायबर सेल ला जाउन तक्रारअर्ज द्यायचे ठरवले. एव्हाना मीनू बरीच शांत झाल्यासारखी वाटली. फोटोंतला चेहरा मीनूच्या मोबाइल मध्ये असलेल्या तिच्या काही फोटोंशी जुळत असल्याने मी लॅपटॉप बंद करून तिचा मोबाइल नीट तपासून बघायचे ठरवले. सर्वप्रथम मोबाइलच्या सेटिंग्जमध्ये जाऊन तिने कुठले अॅप्स इन्स्टॉल केले आहेत ते बघितले. ‍त्यात जास्त करून मेकअप आणि हेल्थ संबधित अॅप्स मला दिसले. प्रत्येक अॅपच्या परमिशन्स मी तपासल्या. त्यापैकी एका अॅपला सगळ्याच परमिशन्स दिलेल्या दिसत होत्या. जेव्हा आपण स्मार्टफोनवर एखादे अॅप इन्स्टॉल करतो तेव्हा ते अॅप तुमच्या फोनचा कसा वापर करणार आहे याबद्दल तुम्हाला माहिती देणारा एक स्क्रीन येतो. त्या स्क्रीनवर तुम्हाला ओके किंवा कॅन्सल क्लिक करावे लागते. हे करताना बहुतेक जण फारसा विचार करत नाहीत. इथेच  मीनूचे चुकले होते, तिने या अॅपला कॅमेरा, स्टोरेज, मीडिया फाइल्स इत्यादी सगळेच एक्सेस परमिशन्स दिलेले दिसत होते. त्यामुळे याच अॅपच्या थ्रू तिचे फोटोग्राफ्स कुठेतरी अपलोड होऊन त्यांचं मॉर्फिंग (दुसर्‍या फोटोसोबत मिक्सिंग) केलं जात असावं.  जरुरी तेवढे अॅप्स तिच्या स्मार्टफोन वर ठेवून बाकीचे अॅप्स मी अनइन्स्टॉल केले. दुसऱ्या दिवशी सायबर सेलला तिने रितसर कम्प्लेंट नोंदवली. त्याचा तपास अजूनही चालू आहे. आज मीनूचे लग्न होऊन सहा महिने झाले आहेत आणि ती सुखात आहे. 

मित्र मैत्रिणींनो मीनूची ही सत्य घटना मी तिच्या संमतीने तुमच्याशी शेअर करत आहे. हेतू एवढाच की आपल्या मुली सुरक्षित राहाव्यात.
स्मार्टफोनवर कुठलेही अॅप इन्स्टॉल करताना गुगलवर त्याचे रिव्ह्य़ूज तपासा. त्याला आपण कोणत्या परमिशन्स देत आहोत ते नीट बघा. अॅपला दिलेल्या परमिशन्स नंतरही सेटिंग्समध्ये जाऊन तुम्ही काढून घेऊ शकता. व्हायाप्रोटेक्ट आणि ओएस मॉनिटर सारखे अॅप्स वापरून तुमच्या स्मार्टफोनवरचा डेटा लीक तर होत नाही आहे ना? हे बघू शकता. मुळांत असलेले आणि जरुरी तेवढेच अॅप्स आपल्या स्मार्टफोनवर ठेवा. सावध आणि सतर्क राहा. पुन्हा भेटू या एका नव्या सायबर क्राइम स्टोरीसह.

कविता दातार

डेबिट/ क्रेडिट/एटीएम कार्ड फसवणूक

डेबिट/ क्रेडिट/एटीएम कार्ड फसवणूक

१) सुलभा एक मध्यमवयीन स्त्री. पतीच्या पश्चात सुमेधाला तिनेच मोठे केले होते. उदरनिर्वाहासाठी सुलभा खानावळ आणि मुलींचे  वसतिगृह चालवत असे. सुमेधाचे लग्न पंधरा दिवसांवर आले होते. सुलभाची जोरात तयारी सुरू  होती. लग्नासाठी म्हणून तिने बँकेतल्या ठेवी मोडून आपल्या सेव्हिंग अकाऊंट ला सगळे पैसे जमा केले होते.  कपड्यांच्या खरेदीला जायचे असल्याने आज सकाळपासून तिची घाई गडबड सुरू होती. १० वाजताच्या सुमारास एक फोन आला."नमस्कार, मी तुमच्या बँकेतून बोलतेय. डेबिट कार्डचा वापर केल्याबद्दल तुम्हाला कॅशबॅक ऑफर आहे. त्यासाठी आम्हाला तुमचा डेबिट कार्ड नंबर कन्फर्म करायचा आहे. प्लीज तुम्ही कार्ड नंबर सांगता का?" कॅशबॅक ऑफर  म्हटल्यावर  सुलभाने कुठलीही खातरजमा न करता डेबिट कार्ड शोधून फोनवर बोलणाऱ्या मुलीला डेबिट कार्डचा नंबर सांगितला. तयार होउन खरेदीसाठी ती आणि सुमेधा निघणार तेवढ्यात तिला मोबाइल वर दीड  लाख रु. डेबिट झाल्याचा बॅँकेकडून  मेसेज आला. सुलभा भोवळ येऊन मटकन खाली बसली. कसेबसे त्राण गोळा करत तिने सुमेधाला सगळा प्रकार सांगितला. सुलभाला शांत करून सुमेधाने तिच्या मोबाईलवर असलेल्या बँकेच्या अॅपवर लॉगिन करून चेक केले कुठल्यातरी ऑनलाईन ज्वेलरी वेबसाइटवर तिच्या कार्डचा वापर करून खरेदी केली गेली होती. तिने लगेच बँकेच्या कस्टमर केअरला फोन करून ट्रान्झॅक्शनची माहिती दिली, डेबिट कार्ड ब्लॉक करायला सांगितले आणि सायबर सेलला कम्प्लेंट देण्यासाठी ती बाहेर पडली.


२) होस्टेलला राहून शिकणारी हर्षाली घाईत कॉलेजला जाण्यासाठी निघाली. कालच पप्पांचा पैसे जमा केल्याचा मेसेज आल्यामुळे,  रस्त्यातच असलेल्या एटीएममधून पैसे काढण्यासाठी ती थांबली. या गोष्टीला दोन दिवस उलटले आणि हर्षालीला तिच्या बँकेतील तेवीस हजार रु. डेबिट झाल्याचा मेसेज आला. बँकेत जाऊन चौकशी केल्यावर कळले की तिच्या डेबिट कार्डचा वापर करून कोणी तरी तेरा हजाराची  एका मॉलमध्ये शॉपिंग केली आहे आणि दहा हजार रुपये एटीएम मधून काढून घेतले आहेत. हर्षालीला आठवले की ज्या दिवशी तिने एटीएममधून पैसे काढले होते, त्या दिवशी एटीएमच्या कार्ड स्लॉटमध्ये काहीतरी वेगळेपण जाणवत होते. असं वाटत होतं की त्या कार्ड स्लॉटमध्ये आधीच  एक कार्ड इन्सर्ट केले आहे. तिच्या सायबर सिक्युरिटी शिकणाऱ्या मैत्रिणीकडून कळले की ते खरं तर कार्ड स्कीमर होते. त्याद्वारे कुठल्याही कार्डवरचा डेटा कॉपी केला जाउन त्यावरून डुप्लिकेट कार्ड तयार केले जाऊ शकते. हर्षालीला वाटले की आपण संशय आल्यावर कार्डचा वापर न करता बँकेला किंवा एटीएम केबीनबाहेरच्या सेक्युरीटी गार्डला कळवायला हवे होते. आपल्या सोबतच बऱ्याच लोकांचे नुकसान वाचले असते.

३) राहुल आज खूप दिवसांनी पुण्यातल्या एका अद्ययावत, आलिशान हॉटेलमध्ये कुटुंबासह जेवायला आला होता. जेवण झाल्यावर बील चुकते करण्यासाठी म्हणून त्याने वेटर जवळ आपले डेबिटकार्ड दिले. कार्ड घेउन आत जाउन वेटर   स्वाइप मशीन घेउन बाहेर आला. काही दिवसांनी राहुलला त्याच्या डेबिट कार्डचा वापर होत असल्याचे मेसेजेस येऊ लागले. त्याने लगेच बँकेत जाऊन कार्ड ब्लॉक केले आणि सायबर सेलला कम्प्लेंट नोंदवली.  कम्प्लेंट देताना राहुलने हॉटेलच्या वेटरवर संशय व्यक्त केला. त्याद्वारे पोलिसांनी हॉटेलवर धाड टाकून क्रेडिट, डेबिटकार्ड  कॉपी करणारे मोठे रॅकेट उद्ध्वस्त केले. तुमच्यापैकी बहुतेक जणांना पाच सहा महिन्यांपूर्वीची पूण्यातील ही घटना आठवत असेल.


४) अथर्वने घाईघाईने परीक्षा हॉल बाहेरील रॅकवर आपली सॅक ठेवली आणि तो पेपर देण्यासाठी आत गेला. त्या संध्याकाळीच वीस हजार रुपये त्याच्या अकाऊंटमधून काढून घेतल्याचा बँकेचा मेसेज आला. त्याने आपल्या सॅकच्या आतील कप्प्यात ठेवलेले एटीएम कार्ड तपासले. कार्ड तेथे नव्हते आणि अथर्वने कालच पीन बदलून लक्षात रहावा म्हणून त्या कार्डच्या कव्हरवर लिहून ठेवला होता. गाफिल राहिल्याने अथर्वचे नुकसान झाले होते वर आई बाबा रागावले ते वेगळेच. 

५) मी काश्मीरमध्ये गेले असताना गालिचां च्या कारखान्यातील एक गालिचा  खूप आवडल्याने तो विकत घेण्यासाठी म्हणून पैसे काढायला जवळचे एक एटीएम शोधून त्याच्या केबिनमध्ये शिरले. एटीएम मशीन बघताच मला काहीतरी वेगळेपण जाणवले. त्याची बनावट नेहमीच्या एटीएम मशीन सारखी नसून काही वेगळीच होती शिवाय ते कुठल्याही बँकेच्या इमारतीत नसून एकांतात होते आणि तेथे कोणी गार्डही नव्हता. मी पैसे न घेताच बाहेर पडले. काही दिवसांनी काश्मीरमधील काही ठिकाणी बनावट एटीएम मशीन वापरून कार्डचा डेटा कॉपी करून डुप्लिकेट कार्ड बनवून बऱ्याच लोकांची फसवणूक झाल्याची बातमी मी वाचली.

वरील घटना वाचून काही गोष्टी तुमच्या लक्षात आल्या असतील. 
- कधीही तुमच्या कार्डचा नंबर किंवा इतर माहिती कोणाशीही शेअर करू नका. अशी माहिती विचारण्यासाठी बँक तुम्हाला कधीच कॉल करत नाही.
-एटीएम मशिनच्या रचनेमध्ये किंवा त्याच्या कार्ड स्लॉट मध्ये वेगळेपण जाणवल्यास आपले कार्ड न वापरता त्वरित बँकेला माहिती द्यावी.
-स्वाईप मशीनमध्ये आपल्या समोरच कार्ड स्वॅप करून घेउन हाताने झाकून किंवा कोणाला दिसणार नाही अशा रितीने पिन नंबर टाकावा.
-एटीएम कार्डच्या कव्हरवर किंवा इतर कुठेही पिन नंबर लिहून ठेऊ नये तो लक्षात ठेवावा.
-वरीलपैकी कुठल्याही परिस्थितीत किंवा इतर कोणताही डेबिट, क्रेडिट कार्ड संबंधित फ्रॉड झाल्यास कार्ड  देणार्‍या बँकेच्या कस्टमर केअरला कॉल करून किंवा बँकेशी संपर्क करून तुमचे कार्ड त्वरित ब्लॉक करावे आणि पोलिसांच्या सायबर सेल ला कंप्लेंट द्यावी.

काही दिवसांतच आपला देश शंभर टक्के कॅशलेस व्यवहार असलेल्या अर्थव्यवस्थेकडे वळेल. म्हणूनच ह्या काही बाबी सर्वांना माहित असणे केव्हाही चांगले.


कविता दातार
सायबर सेक्युरीटी कंसल्टंट